Odpowiedzialność karna lekarza za szkody prenatalne – uszkodzenie ciała i rozstrój zdrowia dziecka poczętego
Popełnienie przez lekarza błędu medycznego jest przestępstwem na gruncie Kodeksu Karnego (dalej jako KK). Skutki tego błędu mogą występować nie tylko w postaci śmierci pacjenta lub ciężkiego, średniego czy lekkiego uszkodzenia jego cała, ale także w postaci tzw. uszkodzeń prenatalnych. Taką sytuację przewiduje art. 157a KK. Artykuł ten, wspólnie z przepisami Konstytucji, ma zapewnić dziecku jak najpełniejszą opiekę medyczną oraz zachowanie prawidłowego stanu zdrowia. Zadanie to w przeważającej części spoczywa na personelu medycznym.
Art. 157a Kodeksu Karnego, a odpowiedzialność karna lekarza
Art. 157 a KK brzmi:
Art. 157a. § 1. Kto powoduje uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający jego życiu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
- 2. Nie popełnia przestępstwa lekarz, jeżeli uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka poczętego są następstwem działań leczniczych, koniecznych dla uchylenia niebezpieczeństwa grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo dziecka poczętego.
- 3. Nie podlega karze matka dziecka poczętego, która dopuszcza się czynu określonego w § 1.
Art. 157 a KK chroni zdrowie człowieka w fazie prenatalnej – aż do chwili narodzin. Jeśli jednak czyn sprawcy powoduje roztrój zdrowia dziecka poczętego, przepis chroni również jego życie. Pośrednio przepis chroni również prawo rodziców dziecka poczętego do jego prawidłowego rozwoju.
Pewne wątpliwości pojawiły się w odniesieniu do możliwości stosowania tego przepisu w stosunku do dzieci poczętych metodą in vitro. Część prawników uważa, że jak najbardziej, przepis również ma zastosowanie do dzieci poczętych w wyniku sztucznej prokreacji, ponieważ bezpośrednim przedmiotem ochrony jest zdrowie i rozwój dziecka, a środowisko, w którym się znajduje nie ma znaczenia. Przepis art. 157a § 1 KK chroni dzieci poczęte przed wszelkimi, szeroko rozumianymi uszkodzeniami ciała – również tymi, w stosunku do których lekarz nie podjął leczenia, a które ustąpiły samoczynnie.
Przestępstwo powodujące szkodę prenatalną lekarz może popełnić zarówno poprzez działanie (np. nie udzielając matce właściwej pomocy medycznej), jak również przez zaniechanie (udzielając niewłaściwej). Istotne jest, że przez działanie, przestępstwo określone w art. 157 a KK może popełnić każdy. Przez zaniechanie może je natomiast popełnić wyłącznie osoba, na której ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi (tzw. gwarant). Osobą taką będzie z pewnością lekarz, a także położne i pielęgniarki oraz inne sposoby spośród personelu medycznego, które opiekowały się ciężarną.
Uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka poczętego – co grozi lekarzowi?
Lekarzowi powodującemu uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający jego życiu, grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Poza karami wskazanymi w art. 157 a, sąd może orzec także środki karne, np. obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, a także nawiązkę na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, której podstawowym celem statutowym jest spełnianie świadczeń na cele bezpośrednio związane z ochroną zdrowia. Może również, jako środek karny- co jest konsekwencją szczególnie dotkliwą dla lekarza – orzec zakaz wykonywania zawodu. Sąd może to zrobić, jeśli sprawca, popełniając przestępstwo nadużył wykonywanego zawodu lub okazał, że dalsze jego wykonywanie zagrażałoby istotnym dobrom chronionym prawem.
Ponadto, jeśli sąd uzna, że społeczna szkodliwość czynu, polegającego na uszkodzeniu ciała lub rozstroju zdrowia dziecka poczętego nie jest znaczna, może odstąpić od wymierzenia kary. Szczególnie często sądy decydują się na odstąpienie od wymierzenia kary, gdy jednocześnie orzekają środki karne, np. nakładają na lekarza zakaz wykonywania zawodu.
Odpowiedzialność karna lekarza za szkody prenatalne- kiedy lekarz nie odpowie?
Art. 157 § 2 przewiduje tzw. kontratyp – czyli okoliczności, które wyłączają odpowiedzialność karną lekarza. Lekarz nie popełni przestępstwa, jeśli podejmie działania lecznicze, dozwolone prawnie, które spowodują uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub rozstrój jego zdrowia. Kluczowe jest jednak, aby podjęte działania zmierzały do uchylenia niebezpieczeństwa grożącego zdrowiu dziecka albo jego matki. Kontratyp ten obejmuje również wszystkie dramatyczne sytuacje, w których dochodzi do zagrożenia życia zarówno dziecka, jak i matki, a lekarz musi wybierać, które z nich uratuje. Uznaje się, że w takich przypadkach lekarz powinien podjąć takie czynności, które zapewnią większa prawdopodobieństwo uratowania życia. Podjęta przez lekarza decyzja każdorazowo opiera się na okolicznościach konkretniej sytuacji – nie ma jednolitych wytycznych, wskazujących kierunek postępowania lekarza w takich przypadkach.
Szkody prenatalne wyrządzone przez lekarza w orzecznictwie sądów – kiedy dziecko poczęte staje się człowiekiem?
Orzecznictwo sądów w zakresie szkód prenatalnych jest bogate i nie zawsze jednolite. Wyjść jednak należy od starego, ale nadal aktualnego orzeczenia Sądu Najwyższego z 3 maja 1967 r., w którym Sąd przyznał, że powodować odpowiedzialność lekarza mogą zarówno czyny skierowane przeciwko matce, jak również przeciwko dziecku, jeśli ich konsekwencją jest naruszenie integralności płodu.
Bardzo istotne w kontekście tej problematyki jest również rozróżnienie, w którym momencie płód przestaje być dzieckiem poczętym, a zaczyna być traktowany jako człowiek. Zagadnienie to wzbudzało ( i nadal wzbudza) wśród prawników liczne wątpliwości. Na gruncie prawa karnego płód chroniony będzie na podstawie art. 157 a KK, natomiast życie ludzkie – na podstawie art. 160 KK. O odpowiedzialności lakarza na podstawie art. 160 KK, pisaliśmy w tym wpisie.
Na ten temat precyzyjnie wypowiedziała się Izba Karna Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 26 października 2006 r. Sąd stwierdził, że życie i zdrowie człowieka chronione jest od momentu rozpoczęcia porodu (wystąpienia skurczów macicy dających postęp porodu), a jeśli ciąża kończy się przeprowadzeniem cesarskiego cięcia to z chwilą wystąpienia wskazań do jego przeprowadzenia. Do tego momentu nienarodzone dziecko korzysta z ochrony przewidzianej w omawianym art. 157 a KK. W wyroku z dnia 27 września 2010 r., Sąd Najwyższy doprecyzował, że skoro ochrona dziecka nienarodzonego, zdolnego do życia poza organizmem matki rozpoczyna się również z chwilą wystąpienia wskazań do cięcia cesarskiego, to obowiązek sprawowania ochrony przez lekarza rozpoczyna się już w chwili zagrożenia płodu. Zagrożenie to jednak musi być na tyle duże, aby uzasadniało prawdopodobieństwo zaistnienia konieczności dokonania zabiegu. Obowiązek lekarza trwa do czasu ustania zagrożenia.
Część prawników zgadza się z tym rozróżnieniem, część nie. Z pewnością może ono jednak stanowić wskazówkę dla pacjentów, starających się o ukaranie lekarza, który swoim działaniem lub zaniechaniem spowodował szkodę prenatalną.
Twoje poczęte dziecko doznało uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia na skutek działania lub zaniechania personelu medycznego ? Skontaktuj się z nami
Sytuacje, w których szkody doznaje nienarodzone jeszcze dziecko zawsze są traumatyczne dla rodziców. Często rzutują na całe dalsze życie rodziny. Warto zatem pamiętać, że lekarz, jako gwarant, ma obowiązek sprawowania szczególnej opieki nad ciężarną i jej nienarodzonym dzieckiem. W sytuacji, gdy opieki tej zabraknie lub okaże się niewystarczająca, warto walczyć o sprawiedliwość i ukaranie lekarza lub innego członka personelu medycznego. Jeśli Twoje nienarodzone dziecko doznało uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, a może popełniono wobec Ciebie innego typu błąd medyczny – skontaktuj się z nami. Możesz też zapoznać się z pytaniami, które najczęściej zadają nam pacjenci. Odpowiedzi na nie znajdziesz TUTAJ.
